De olijfboom en de opkomst van Athene

In het hele Middellandse Zeegebied is de olijfboom lange tijd belangrijk geweest in de samenleving. De vruchten en olie vormen de basis van de Mediterraan dieet, en zijn takken vertegenwoordigen de vrede in het jodendom, het christendom en de islam; het iconische silhouet wordt over de hele wereld geassocieerd met het mediterrane landschap van Cyprus tot aan de Middellandse Zee Toscane naar de Algarve.

Misschien wel het verhaal dat het beste laat zien hoe centraal de olijfboom is in de cultuur van de regio, is hoe Athena de beschermgodin van de stad Athene werd.

In de oude Griekse mythologie werd de stad Athene het toneel van een opmerkelijke wedstrijd tussen twee Olympische goden, Poseidon en Athene. Het verhaal ontvouwt zich tegen de achtergrond van de altijd aanwezige goddelijke rivaliteit en de altijd waakzame blik van Zeus, heerser van de berg Olympus.

Volgens de legende ontstond het conflict tussen Athena, de godin van de wijsheid, en Poseidon, de god van de zee, uit hun verlangen om heerschappij over de bloeiende stad Athene op te eisen.

De stad had de aandacht van de goden getrokken met haar strategische ligging en ontluikende beschaving. Athena en Poseidon, die elk de beschermgod wilden worden, waren verwikkeld in een hevige rivaliteit die voor altijd het lot van de Atheners zou bepalen.

Het drama begon toen het nieuws over de rivaliteit de oren van Zeus bereikte. Om het geschil te beslechten en de rechtmatige voogd van Athene te bepalen, stelde Zeus een wedstrijd tussen Athene en Poseidon voor. In zijn wijsheid verklaarde hij dat de stad de prijs zou zijn, een baken van welvaart en macht voor de godheid die het meest waardevolle geschenk aan haar inwoners kon aanbieden.

Het toneel voor de wedstrijd bevond zich op de heilige heuvel van de Akropolis, waar de goden vaak bijeenkwamen om getuige te zijn van belangrijke gebeurtenissen. Het nieuws over de aanstaande gebeurtenissen verspreidde zich als een lopend vuurtje onder de Olympische goden, en al snel hadden de goden en godinnen zich boven de stad verzameld.

Athena en Poseidon namen hun posities op de heilige grond in terwijl de goddelijke vergadering toekeken. De lucht knetterde van verwachting toen Zeus, de ultieme scheidsrechter, zich klaarmaakte om de uitkomst van hun wedstrijd te beoordelen.

Ook de inwoners van Athene stroomden naar de plek toe, hun sterfelijke hart gevuld met ontzag en angst, verlangend om getuige te zijn van het spektakel dat het lot van hun geliefde polis zou bepalen.

Poseidon, met de drietand in de hand, stapte als eerste naar voren om zijn bekwaamheid te demonstreren. Met een krachtige zwaai sloeg hij op de harde rots van de Akropolis, waardoor een krachtige beving vrijkwam die door de aarde weergalmde.

De grond trilde en tot verbazing van de toeschouwers ontstond er een ondergrondse zee, vergezeld van een zoutwaterbron. De vertoon van Poseidons meesterschap over de wateren was ontzagwekkend, en een ogenblik leek het alsof de god van de zeeën de overwinning had veiliggesteld.

Ondanks hun bewondering voor Poseidons machtsvertoon stond het volk van Athene echter voor een dilemma.

Athene was al gezegend met overvloedige toegang tot rivieren en de nabijheid van de zee. Zoals Plato beroemd zei: de Grieken leefden als kikkers rond een vijver. Poseidons geschenk, hoewel formidabel, beantwoordde niet aan de praktische behoeften van de stad, waardoor de inwoners in contemplatie bleven.

Terwijl het gemompel van de menigte nog steeds door de Akropolis galmde, stapte Athena, de wijze en strategische godin, naar voren om haar offergave aan te bieden.

Bewust en gracieus knielde ze op de heilige grond en plantte een zaadje. Tot verbazing van alle aanwezigen, binnen enkele ogenblikken, a prachtige olijfboom ontstond van de aarde, zijn takken beladen met rijke, gezwollen vruchten.

De schoonheid van Athena’s geschenk lag niet alleen in de onmiddellijke visuele aantrekkingskracht, maar ook in de veelzijdige betekenis ervan.

De olijfboom vormde met zijn hoogwaardige hout een waardevolle hulpbron voor constructie en vakmanschap. Bovendien waren de olijven een voedingsbron voor de mensen, en de daaruit gewonnen olie had uiteenlopende toepassingen, van het aansteken van lampen tot het genezen van wonden.

De symboliek van Athena’s geschenk reikte echter verder dan het materiële domein. De olijfboom vertegenwoordigde vrede, voorspoed en wijsheid, eigenschappen die diep resoneerden met de aspiraties van het Atheense volk.

De gecombineerde praktische en symbolische aspecten van Athena’s aanbod toonden haar goddelijke wijsheid en begrip van de ware behoeften en verlangens van de stad die ze wilde beschermen.

Zeus, die de gebeurtenissen met zijn alziende blik gadesloeg, herkende de diepgaande aard van Athene’s geschenk. Met de wijsheid die bij de koning der goden paste, riep hij Athene uit tot overwinnaar, en als erkenning voor haar nieuwe beschermgodin werd de stad naar haar vernoemd.

Met de overwinning van Athene begon een harmonieus en welvarend tijdperk voor Athene. De olijfboom, een levend bewijs van de welwillendheid van de godin, werd een vereerd symbool binnen de stad.

Het volk van Athene omarmde de wijsheid en leiding van Athene, en onder haar toeziend oog bloeide de stad op het gebied van kunst, filosofie en bestuur.

Het verhaal van de strijd van Athene en Poseidon om Athene is meer dan een mythe; het weerspiegelt de eerbied van de oude Grieken voor wijsheid, strategie en de praktische aspecten van het leven.

De blijvende erfenis van Athena’s geschenk en de daaropvolgende welvaart van de stad is een bewijs van het geloof dat ware wijsheid macht en macht omvat, en een diepgaand begrip van de behoeften en ambities van degenen die onder bescherming staan.

• University of Chicago
• Tufts University